Waarom veroorzaakt agnosie zoveel verwarring bij mensen met dementie?

In dit artikel bespreek ik het derde kenmerk van dementie dat regelmatig voorkomt; agnosie. Net als de andere aandoening wordt agnosie in de meeste gevallen veroorzaakt door een niet-aangeboren hersenletsel (er bestaat ook een aangeboren vorm van agnosie zonder hersenletsel).

Mensen die agnosie hebben, kunnen de zintuigen, horen, zien, voelen, ruiken en proeven, goed gebruiken, maar kunnen bijvoorbeeld voorwerpen, vormen, kleuren, gezichten, teksten en muziek niet meer herkennen en/of plaatsen op basis van de zintuigen. Ze kunnen zich dingen niet herinneren (ervan overtuigd zijn iemand of iets nog nooit te hebben gezien, de herinnering is weg) of associëren met iets anders.

Er zijn verschillende vormen van agnosie die ook weer hun eigen kenmerken hebben. Meestal zijn er problemen met één zintuig. Je kunt bijvoorbeeld een geluid niet meer plaatsen en herkennen, terwijl het zicht niet is aangetast. Of andersom.

Visuele (zicht) agnosie en auditieve agnosie (gehoor) komen het vaakst voor. Wanneer er sprake is van auditieve agnosie kan er bijvoorbeeld een wekker aflopen, maar wordt het geluid niet herkend, waardoor iemand niet weet waar het geluid vandaan komt. Of dat iemand de deurbel hoort, maar niet begrijpt dat er iemand voor de deur staat.

Visuele agnosie wordt onderscheiden in twee verschillende vormen. Zo heb je apperceptieve agnosie, bij deze vorm herken je voorwerpen en vormen niet. Je ziet bijvoorbeeld geen verschil tussen een rechthoek en een ovaal. Ook ontstaan er problemen bij het tekenen van simpele vormen, zoals een boom of een huis. De andere vorm van visuele agnosie is associatieve agnosie. Bij deze vorm herken je voorwerpen en vormen wel, maar weet je niet waarvoor ze gemaakt zijn en waar je ze voor kunt gebruiken. Je ziet bijvoorbeeld een toilet, maar weet niet voor wat en hoe je deze kunt gebruiken. Je ziet een hamer, weet ook dat het een hamer is, maar je hebt geen idee wat je er mee kunt doen.

Er bestaat ook een vorm van agnosie waarbij gezichten niet herkend worden. Zo kan iemand zichzelf in een spiegel zien, maar zichzelf niet herkennen. Deze persoon is er dan van overtuigd nog nooit iemand te hebben gezien. Dit wordt veroorzaakt door hersenbeschadiging in het gebied dat verantwoordelijk is voor het verwerken van gezichten. Deze vorm van agnosie wordt verworven prosopagnosie genoemd, agnosie vanaf de geboorte wordt prosopagnosie genoemd, zonder het woord verworven.

Agnosie kan ook gevaarlijk zijn wanneer bijvoorbeeld een borrelende pan met water niet herkend wordt als iets dat heet is, of een kom hete koffie aangeboden krijgen en deze niet herkennen als heet. Dit kan pijn en brandwonden veroorzaken.

Het is een lastige aandoening, vooral als die in combinatie met apraxie en afasie voorkomt. Dit heeft een groot effect op het dagelijks functioneren van mensen met dementie en hun omgeving.