'Het uiten van emoties en ervaringen, is voor veel ouderen van die generatie te moeilijk'

Op 4 en 5 mei staan we stil bij onze vrijheid en dat die niet vanzelfsprekend is. We herdenken dan verschillende groepen. Oorlogsslachtoffers waarvan ook de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Maar de generatie die hem heeft meegemaakt sterft langzaam maar zeker uit.

Ikzelf ken de verhalen van mijn ouders. Zij waren nog kind tijdens de Tweede Wereldoorlog maar echt spreken over die tijd, dat deden ze niet. Moeder zei altijd: ‘Over dat verleden praten wij niet.’ Het uiten van emoties en ervaringen, en het delen van trauma’s is voor veel ouderen van die generatie te moeilijk of te pijnlijk. Zij groeiden op in een omgeving die dat niet gewend waren.

In tegenstelling tot vandaag de dag was er in die tijd nauwelijks (psychische) zorg voor de slachtoffers van de oorlog. Sommige kinderen ontwikkelden zich goed en leerden er mee te leven. Er waren geen belemmeringen in het dagelijkse leven. Maar een grote groep van die kinderen kreeg op latere leeftijd te maken met persoonlijkheidsproblematiek of andere psychiatrische aandoeningen, zoals posttraumatisch stresssyndroom (PTSS), angststoornissen en depressies. Die oorlogskinderen zijn inmiddels oud geworden en in de zorg komen we ze nog steeds tegen.

Meneer J. hoorde al heel zijn leven bommenwerpers in zijn hoofd en kon daardoor slecht slapen. Als kind stond hij hand in hand met zijn vader naar de lucht te kijken toen tientallen bommenwerpers over de weilanden achter zijn huis vlogen. Het oorverdovende geluid van de ronkende motoren staat in zijn geheugen gegrift. Gelukkig kreeg hij medicatie die zijn belevingen wat weghaalde. Totdat de verpleging erachter kwam dat de brommende motor van zijn antidecubitusmatras, een onhandig aandeel had in zijn belevingen.

Meneer H. was als tiener, en na de oorlogsjaren, een fanatieke aanhanger van het nationaalsocialistisch gedachtegoed. Toen hij oud was las hij iedere dag de krant en raakte hij gefascineerd voor artikelen over doodslag en moord. Hij knipte de artikelen uit en hing ze aan de muur in zijn woonkamer. Tot het moment kwam dat hij zijn huis niet meer uit durfde en zeer angstig werd. ‘Ze wachten me op’, zei hij dan. Meneer werd met een psychose opgenomen. Tijdens zijn verblijf sloeg hij regelmatig zijn bord met eten van tafel en noemde het ‘varkensvoer.’ Meneer H. was moeizaam te bedaren en soms moest hij van tafel omdat hij andere mensen bang maakte.

Aan diezelfde tafel zat een getraumatiseerde vrouw. Zij dook iedere nacht onder haar bed om beschutting te zoeken tegen bombardementen. De nachtdienst moest haar dan onder het bed uit zien te krijgen terwijl zij zich vastklampte aan de poten van het bed.

Mevrouw de L. kampte met flinke depressies. Ze was de dochter van een NSB’er en ze wist nog dat ze als ‘bleekneusje’ op vakantie naar Duitsland mocht om aan te sterken. Haar vriendinnen bleven achter en het was maar de vraag of die er nog waren als zij aangesterkt terugkwam.

Toen de oorlog voorbij was werd haar gezin achtervolgt door de boze menigte en moesten ze vluchten. Als kind begreep ze daar niets van. Jarenlang ging ze gebukt onder het gedrag van haar vader die het gedachtegoed van de NSB niet los kon laten. Totdat haar vriendje op een listige manier met haar op 16-jarige leeftijd wist te trouwen, om zo aan het ouderlijke huis te ontsnappen.

En hoe nu verder? Dit zijn slechts enkele voorbeelden uit de praktijk van ouderen die jong waren in de Tweede Wereldoorlog. Ondanks dat de generatie langzaam aan het verdwijnen is, komen we ze nog steeds tegen. Zij laten op hun beurt ook sporen achter, overgedragen aan hun kinderen en die weer aan hun kinderen…

De uitdaging voor ons in de zorg is om begrip te tonen en geduld te bewaren. Een nieuwe uitdaging staat ons te wachten. Een nieuwe generatie van oorlogskinderen die oud zullen worden - en misschien zorg nodig hebben - kondigt zich aan. Ook dan is het de kunst om met een open mind en een neutrale empathische houding, zorg te bieden ongeacht de achtergrond. Een uitdagende opgave omdat we immers als verpleegkundigen ook onze eigen normen en waarden meenemen.