Chirurg Henk-Jan over gecompliceerde operaties: ‘Soms zou je willen dat er publiek bij was geweest’

Er is een fantastisch schilderij uit 1880 waarop de grote Weense chirurg Theodor Billroth staat afgebeeld. Billroth is de grondlegger van de moderne buikchirurgie en werd onder andere bekend omdat hij de eerste succesvolle maagresectie (verwijdering van de maag) uitvoerde. Hij was zo’n fenomeen dat ik zelfs heb overwogen om één van mijn zoons Theodoor te noemen, maar dat voornemen werd thuis met minder enthousiasme ontvangen dan ik had gehoopt.

Collegezaal als operatiekamer

Op het schilderij opereert Billroth een patiënt in het midden van een collegezaal terwijl een groot aantal, keurig in pak geklede, medisch studenten toekijkt. Je ziet Billroth opkijken van zijn operatie en de collegezaal toespreken. Zo ging dat in die tijd: de operatie werd live bijgewoond door leergierige studenten.

Opereren voor de camera

De Netflix-serie Charité at War (onder deze alinea kun je de trailer bekijken) speelt zich zestig jaar later af, in het Berlijn van de oorlog en opent met de Duitse professor Ferdinand Sauerbruch die voor een volle collegezaal en televisiecamera’s een patiënt opereert met gangreen aan zijn been.

Theatre

De chirurg als artiest in het centrum van de aandacht. Het is ook niet zo verwonderlijk als je bedenkt dat chirurgen afstammen van de chirurgijnen/barbiers die in de Middeleeuwen hun primitieve operaties, bijvoorbeeld kiezen trekken, soms zelfs uitvoerden op het marktplein. In Engeland wordt nog steeds het woord ‘theatre’ gebruikt voor operatiekamer.

Kleine teams

Het vak is inmiddels flink veranderd. Geen publiek meer op OK. De operaties van anno nu worden juist gedaan met kleine teams van vaak niet meer dan vijf personen: een anesthesieassistent, één of twee operatieassistenten, een chirurg en een ‘omloop’.

Efficiënt werken

We werken steeds meer in zogenaamde dedicated teams, wat wil zeggen dat operaties zoveel mogelijk met dezelfde mensen worden uitgevoerd. Omdat operaties steeds geavanceerder en complexer worden, is het belangrijk dat deze dedicated teams ervaring opbouwen en op elkaar ingespeeld raken. Dit stuwt de kwaliteit verder omhoog en niet zonder resultaat. Billroth zou zijn ogen niet hebben geloofd als hij had kunnen zien hoe veilig en efficiënt er tegenwoordig wordt gewerkt en hoe drastisch de complicatierisico’s zijn afgenomen.

Eén nacht in plaats van twee weken

Het meest zichtbaar voor patiënten is dat de incisies steeds kleiner zijn geworden en de opnameduur steeds korter. Ik vond een artikel uit 1981 waarin werd beschreven dat alle galblaasoperaties via een grote snee onder de rechter ribbenboog werden uitgevoerd en de patiënt gemiddeld twee weken in het ziekenhuis lag. Ter vergelijk; vrijwel alle galblaasoperaties gaan tegenwoordig via vier steekgatincisies van een centimeter en de gemiddelde opnameduur is één nacht.

Inspannende operatie

Dat wil niet zeggen dat alle operaties gemakkelijk en vlekkeloos verlopen. Laatst opereerden we een patiënt met een acute galblaasontsteking. Door de ontsteking bloedde het weefsel gemakkelijk en was de anatomie moeilijk te herkennen. Uiteindelijk kon de operatie tot een goed einde worden gebracht. Drie dagen later verliet de patiënt het ziekenhuis, zich (gelukkig) volledig onbewust van de enorme inspanning die de operatie had gekost. Ik dacht aan Billroth. Soms zou je willen dat er publiek bij was geweest...