Awareness-horror: Nakita en Marieke werden tijdens hun operaties wakker

Het zal je maar gebeuren. Je wordt langzaam wakker uit een diepe slaap. Je hoort allerlei vage bliepjes. Wat is dat toch? Dan ineens weet je het weer: je ligt niet veilig in je bed, maar op de operatietafel. Je hoort de arts tegen de OK-assistent zeggen: ‘zullen we dan maar beginnen?’ Je wilt uitschreeuwen dat ze moeten stoppen, maar je kunt je door de verdoving niet bewegen. Machteloos ben je.  

Awareness

In Nederland wordt gemiddeld iedere twee weken een patiënt wakker op de operatietafel terwijl de chirurg en het OK-personeel nog aan het werk zijn. Soms horen ze alleen flarden van wat er gebeurt, soms voelen ze ook daadwerkelijk pijn. Deze zogenoemde ‘awareness’ is een vreselijk angstige situatie, die grote psychische gevolgen kan hebben voor de patiënt. Nakita Veltman (20) en Marieke van Steen (33)* maakten het mee.

Pijnlijk gevoel

Nakita: ‘Ik heb vanaf jonge leeftijd al oorproblemen en moet hierdoor regelmatig onder het mes. Bij meerdere operaties ben ik wakker geworden, maar de eerste keer staat mij nog het meest bij. Ik was zeven en werd halverwege de operatie wakker. Ik voelde bloed en een pijnlijk gevoel bij mijn oor. Ik probeerde mijn arm omhoog te doen, maar werd tegengehouden door allerlei kabels. Toen ik door de kabels heen probeerde te trekken, hoorde ik flinke paniek op de achtergrond. Iemand hield mijn arm op mijn plek zodat ik de kabels niet los kon trekken. De operatie stopte, er werd meer narcosemiddel bij mij ingespoten en viel ik weer weg.’

‘Ik ben wakker!’

Marieke: ‘Ik werd op 16-jarige leeftijd geopereerd aan een grote, open wond aan mijn voet na een heftig scooterongeluk. Toen ik halverwege de operatie wakker werd, zag ik de chirurg het weefsel – dat tijdens het ongeluk los was geschraapt – van mijn voet verwijderen. Hoewel ik geen fysieke pijn voelde, gaf het beeld van de gebeurtenis een fantoompijn. Ik was redelijk high door de verdoving, dus ik riep wat lacherig “hallo jongens, ik ben wakker!” Ik kan me vaag herinneren dat iemand tegen me praatte en iets zei in de trant van “doe de ogen maar weer gewoon lekker dicht, mevrouw”. Nog geen minuut later viel ik alweer weg.’

Raadsel

Gemiddeld één op de 19 duizend patiënten in Nederland ontwaakt tijdens de operatie, ondanks het feit dat de narcosevloeistof gewoon is toegediend. Waarom sommige patiënten wel en andere niet wakker worden, is en blijft een raadsel. In sommige gevallen weerstaat een patiënt een dosis narcosevloeistof die normaal gesproken genoeg zou moeten zijn, of zou de angst voor een operatie de werking van de narcose kunnen onderdrukken. Echt harde bewijzen zijn er daarentegen nog niet (bron: EOS Wetenschap). 

Hoog stressniveau

Marieke: ‘Ik heb geleerd dat ieder mens anders reageert op medicijnen en verdovende middelen. Na mijn operatie werd er een vacuümpomp op mijn voet geïnstalleerd, en de spons van deze vacuüm moest om de dag vervangen worden: ongelooflijk pijnlijk. Ik kreeg altijd een flinke dosis morfine om de pijn tegen te gaan, maar omdat mijn stressniveau zo hoog was, gaf mijn lichaam de morfine pas ná het vervangen van de spons de kans om te werken. Wellicht speelde die angst en stress ook een rol bij het wakker worden tijdens de operatie.’

Posttraumatische stress

Een awareness-ervaring kan heftige psychologische gevolgen hebben. Uit onderzoek van het Royal College of Anaesthetists (VK) en de Association of Anaesthetists of Great Britain & Ireland blijkt dat ruim 41% van de patiënten die ontwaakten op de operatietafel kenmerken vertoont van posttraumatische stress. Maar helaas: de nazorg is nog lang niet altijd naar behoren; met alle gevolgen van dien.

Opgesloten in eigen lijf

Bij Marieke kwam de echte schok pas na de ervaring. ‘Op het moment zelf ervaarde ik lichte paniek, maar het feit dat ik wat high was door de verdoving maakte een gigantisch verschil. Ik vond alles op dat moment vooral grappig, en vroeg de chirurg zelfs of ze de muziek wat harder wilde zetten. De klap kwam pas nadien. Wat ik vooral heftig vond, is dat je op zo’n moment opgesloten zit in je eigen lijf en niets kunt doen om te ontsnappen. Je lichaam is nu eenmaal verdoofd. Van nazorg was in die tijd geen sprake, en niemand sprak met me over het feit dat ik wakker geworden was. Ik heb gelukkig geen operaties meer hoeven ondergaan, en zou ook niet graag weer onder een algehele verdoving gaan.’

Bang

Nakita heeft nog steeds operaties aan haar oren en kan door de awareness-ervaringen drie dagen voor een operatie al niet meer slapen. ‘Ik word ontzettend emotioneel door de zenuwen en ben extreem gespannen bij alles wat er gedaan wordt. Ik ben bang om weer wakker te worden. Ik zou artsen dan ook willen adviseren om na zo’n gebeurtenis altijd een gesprek aangaan met de patiënt: zeker wanneer het om een kind gaat. Hoewel er vaak wordt gezegd dat het wakker worden tijdens een operatie onbewust gebeurt, maakt een patiënt meer mee dan je denkt. Hier zou open over gepraat moeten worden.’

Oplossingen

Gelukkig wordt er ook al jaren gezocht naar oplossingen. Zo richtte hoogleraar anesthesiologie aan het Leids Universitair Medisch Centrum Albert Dahan zich eerder al aan een studie om het aantal awareness-gevallen naar beneden te schroeven. Door bijvoorbeeld de hoeveelheid transpiratie of de activiteit in de hersenschors middels EEG te monitoren. Op deze manier kan er direct worden ingegrepen wanneer er signalen zijn dat de patiënt bij bewustzijn komt tijdens een operatie. 

Laten we hopen dat de wetenschap over een aantal jaren zover is dat awareness-ervaringen tot het verleden behoren!

Heb jij ooit awareness ervaren tijdens een operatie?

*De naam van Marieke is gefingeerd