'Haar zorgteam was erg geschrokken van deze forse poging tot zelfdoding'

Van de week zat ik in mijn auto onderweg naar de volgende cliënt. Ik wist de weg, was er vaker geweest. En toen kwam het moment dat ik dacht: 'Oh, ben ik hier al?'. Ik zat in de auto en was ineens kilometers verder, zonder dat ik me daarvan bewust was. We hebben allemaal wel eens van die momenten waarin we afdwalen of even dagdromen. Meestal is dat onschuldig, maar wanneer dit afdwalen ongevraagd gebeurt, erg diep gaat en je functioneren ernstig gaat beïnvloeden, kan er sprake zijn van een dissociatieve stoornis. Dit beeld zien we bijvoorbeeld bij psychoses, maar ook bij het posttraumatische stress-syndroom of borderline.

Bij een dissociatie, wat letterlijk 'uit elkaar vallen' betekent, kan iemand in een staat van onderbewustzijn komen. Daardoor kan men een bepaalde tijd geen gebruik maken van het bewustzijn. Je voelt, herinnert en denkt even niks. Het brein schakelt zich als het ware uit, ter bescherming van die persoon. En dat terwijl die persoon niet bewusteloos is. Ook in het dierenrijk zien we dissociaties vaak in relatie tot grote angst, zoals (heel zielig) de zebra die half levend opgegeten wordt door de leeuw.

Ik neem jullie mee naar de casus van Dorien: 69 jaar en met een zeer traumatische jeugd. Ze heeft daardoor een borderline persoonlijkheidsstoornis ontwikkeld en heeft last van herbelevingen, angsten en depressies. Dorien woonde in een verpleeghuis met de nadruk op somatische zorg. Op een dag, en tijdens een rondje buiten rijden in haar elektrische rolstoel, werd zij overvallen door een aantal jongens die haar overgoten met een brandende stof. Het moet een vreselijke ervaring zijn geweest, maar tevens was het een leugen.

Dorien had zichzelf overgoten met zoutzuur, om zo te sterven. Door haar handicap kon ze de flessen maar nauwelijks vasthouden en gooide ze het grootste deel naast zich neer. Nadat deze poging niets uithaalde, moest ze terug naar de afdeling en uit schaamte verzon ze dit verhaal; niet wetende wat het los zou maken. Dorien ging het in ieder geval niet redden in het huidige verpleeghuis en haar zorgteam was erg geschrokken van deze forse poging tot zelfdoding. Dorien werd tijdelijk op een van onze opname-afdelingen opgenomen.

Na deze tijd zou Dorien naar een ander tehuis gaan, met meer kennis en zorg voor haar psychiatrische deel. Ik werd gevraagd de overplaatsing te begeleiden en te helpen bij het opstellen van een bejegeningsplan rondom haar psychiatrische aandoeningen.

Dorien had veel last van dissociaties. Gesprekken en herinneringen waren zo spannend voor haar, dat ze vaak wegzakte in haar bewustzijn. Zo had ze menig keer met haar rolstoel op de weg gestaan zonder dat ze wist hoe dat kwam. Best gevaarlijk, toch? De verpleging wist niet goed hoe ze er mee om moest gaan en liet Dorien dan maar even alleen, maar dat was nu juist wat ze niet wilde. Ze zou zomaar weer op de weg kunnen staan, of erger nog: in het water terecht kunnen komen. Ik begreep de verpleging echter wel. Deze mensen wisten immers niet wat het was, laat staan dat ze wisten hoe ze iemand moesten terughalen naar het bewustzijn als het brein eigenlijk even weg wilde.

Tijdens mijn gesprekken met Dorien hadden we het hier vaak over, en over hoe ze zichzelf en het zorgteam kon helpen. Regelmatig zakte ze dan even weg. Ik heb haar dissociaties dus vaak aanschouwd. Ik vroeg aan Dorien hoe haar dissociatie er aan de 'binnenkant' uitzag, en dan zei ze: 'Ik ga even naar mijn tropisch eiland. Daar ben ik veilig en daar wil ik dan voor altijd blijven.' We kunnen ons maar nauwelijks voorstellen hoe erg het echte leven dan voor je moet zijn, als je het liefst in een andere staat van de werkelijkheid bent.

Soms kun je iemand uit deze toestand halen door een externe prikkel te geven, bijvoorbeeld een hard geluid. En zo werd het idee van de hotelbel geboren. Als er een dissociatie aan zat te komen, kon ze zelf op de bel slaan om 'wakker' te schrikken van het harde geluid. In het begin gaf dat de nodige verwarring, want tijdens de oefensessies dachten sommige medewerkers dat mevrouw koffie wilde en "dat kan ze mooi zelf komen halen"! Enige uitleg was dus nodig.

Naast Dorien mocht iedereen op de bel slaan als ze weggleed. Dat werkte. De momenten werden minder en minder heftig, waardoor de stap naar traumabehandeling mogelijk werd. Enige tijd later werden EMDR-behandelingen opgestart. Stapje voor stapje ging het beter, waardoor ze het verleden beter kon accepteren.

Na een langere tijd van stabiliteit werd het tijd om onze zorg uit te voegen en liet ik langere periodes tussen de afspraken zitten. Totdat er een moment kwam dat Dorien snel achteruitging. Ze kwam in een psychose terecht door extreme stress en angst, omdat ze langdurig werd gepest op haar nieuwe afdeling. En nog wel door... Een medewerker! Dorien had hier al vaker over geklaagd, maar niemand kon er wat mee. Enerzijds omdat Dorien vaak klaagde, anderzijds omdat men misschien bang was voor de medewerker. En ook niet geheel onbelangrijk: anderen hadden het nooit zien gebeuren! Tijdens de psychose wilde Dorien vaak de afdeling af om het water in te rijden of om op de snelweg tegen een auto aan te botsen.

Dorien had dan een sterke doodswens en zette deze op extreme en actieve wijze in gang. Op haar eigen verzoek werd de afdeling tijdelijk voor haar veiligheid gesloten. Met veel rust, medicatie en geduld is de psychose verdwenen. De pesterijen bleken waar te zijn en de medewerker is van de afdeling weggegaan. Het kan dus best zijn dat Dorien in de tijd van het zoutzuur ook een psychose heeft gehad door stress en druk van de afdeling waar ze toen woonde.

Na een toch wel lang en intensief PIT-traject is de casus naar tevredenheid afgesloten. Ondanks dat dit een van de meest complexe casuïstieken was waar ik ooit bij betrokken ben geweest, ben ik Dorien dankbaar dat ik een kijkje mocht nemen op haar speciale tropische eiland. Dorien had een ingewikkelde persoonlijkheid, die steeds om goede begeleiding vroeg. Geen oordelen, geen meningen en geen aannames. Een hele uitdaging voor het zorgteam dat dit er even bij moet doen. Dorien was op haar manier moedig: zowel bewust als onbewust. En ons brein blijft een mysterieus orgaan, toch?

Zie je het leven niet meer zitten? Of maak je je zorgen over een ander? Bel 0900-0113 of chat via 113.nl. Anoniem, gratis en 24/7.